Tadeusz Ochenduszko

Gabinet dyrektora II Gimnazjum w Rzeszowie podczas I wojny światowej

Podczas wielkiej wojny gabinet dyrektora II Gimnazjum pełnił kilka funkcji. Był nie tylko miejscem podejmowania decyzji administracyjnych i dydaktycznych, dotyczących nauczycieli i uczniów, ale także ośrodkiem koordynującym funkcjonowanie państwa austro-węgierskiego w terenie oraz ważną placówką, która wspomagała polskie poczynania patriotyczno-niepodległościowe w mieście i w powiecie.

Od początku września 1915 r. urzędowali w nim: dyrektor II Gimnazjum Jan Lebiedzki i dyrektor I Gimnazjum Dezydery Ostrowski. Zastali trudną sytuację. W roku szkolnym 1914/15 większość młodzieży nie uczęszczała na żadne zajęcia, gdyż budynki obu szkół zajęte były na cele wojskowe. Od lutego do maja 1915 r. w salach Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego kurs nauczania zwany Miejską Szkołą Wyższą, prowadził dla niewielkiej grupy uczniów II Gimnazjum profesor Jan Sędzimir, a od początku czerwca do końca sierpnia, w pokojach Bursy I Gimnazjum, dyrektor Lebiedzki kierował tzw. Nieobowiązującym Kursem Naukowym, na który uczęszczało około 200 chłopców z obu męskich gimnazjów. W roku szkolnym 1915/16 należało nadrobić wielomiesięczne zaległości. Nie sprzyjały temu warunki wojenne. Władze oświatowe, w porozumieniu z lokalnymi, przydzieliły obu wspomnianym szkołom tylko budynek II Gimnazjum przy ul. Krakowskiej, gdyż gmach I Gimnazjum nadal służył potrzebom wojska.

Tadeusz Ochenduszko

                                    Filia czy Sekcja I Liceum przy ulicy Pułaskiego 11 w Rzeszowie?

      W autonomicznej Galicji, podobnie jak w całej monarchii austrowęgierskiej, odpowiednikami współczesnych liceów były gimnazja. Dzieliły się na niższe – czteroklasowe i wyższe – ośmioklasowe. W pierwszych latach swojego istnienia gimnazjum niższe mogło być nieskompletowane i liczyć jedną, dwie lub trzy klasy. Podobnie, w okresie przekształcania gimnazjum niższego w wyższe, szkołę nazywano wyższą, ale była ona nieskompletowana i liczyła najpierw pięć, a później sześć i siedem klas. Optymalnym modelem, dającym najlepsze warunki do pracy z młodzieżą, było ośmioletnie gimnazjum liczące osiem oddziałów. Taka sytuacja występowała dość często na początku okresu autonomicznego. Z czasem przybywało chętnych do podjęcia nauki spełniających wymagania egzaminacyjne. W związku z tym zaczęto dzielić klasę pierwszą, a po jakimś czasie drugą i następne, na oddziały równoległe, zwane też równorzędnymi lub paralelnymi (paralelkami). Szkoły mogły zatem liczyć np. 8 klas i 3 oddziały równoległe, czyli 11 oddziałów, czy też 8 klas i 4 oddziały równoległe, tzn. 12 oddziałów.

     Powiększanie szkoły o jeden oddział niekoniecznie odbywało się co rok, gdyż klasy niższe, tj. od pierwszej do czwartej, traktowane były jako selekcyjne. Poza tym pewna grupa młodzieży zadowalała się czterema klasami, gdyż po ich ukończeniu była szansa na podjęcie pracy niższego urzędnika na prowincji. Inna grupa przenosiła się do seminariów nauczycielskich, ukończenie których dawało prawo do nauczania w szkołach ludowych pospolitych. Wspomniane kwestie spowalniały powiększanie gimnazjów, ale nie były w stanie zablokować tego procesu. Po jakimś czasie niektóre gimnazja liczyły 8 klas i 16 lub więcej oddziałów, a każda klasa była co najmniej dwuoddziałowa. Biorąc pod uwagę skuteczność pracy pedagogicznej, taką placówkę oświatową należało podzielić na dwie.

W 1826 r. austriackie władze oświatowe wprowadziły tzw. stabilizację nauczycieli szkół średnich. Polegała ona na tym, że każdego pedagoga, po odbytej zadowalająco trzyletniej próbie pracy, zatwierdzano w zawodzie (na urzędzie). Nauczyciel po stabilizacji nie mógł być bez ważnego powodu, np. bez złamania prawa oświatowego lub przepisów ogólnych, zwolniony z pełnionego urzędu. Zaproponowanie mu pracy w innej szkole wymagało jego zgody. Nowy przepis obowiązywał także w Galicji, która była pod panowaniem Austrii.

Scenariusz lekcji wychowawczej nagrodzony w konkursie IPN związanym z 70 rocznicą Obławy Augustowskiej.

Autorami scenariusza są: K.Milcarek-Mróz i D.Betleja.

SCENARIUSZ_LEKCJI_WYCHOWAWCZEJ.docx

Prezentacja: Scenariusz_lekcji_o_Obławie_Augustowskiej.pdf

Scenariusz nagrodzony w Konkursie IPN 70 lat po Rzezi Wołyńskiej autorstwa K.Milcarek-Mróz.

Scenariusz_lekcji_o_Rzezi_Wołyńskiej.docx

Tadeusz Ochenduszko

Wkład wychowanków I Gimnazjum w Rzeszowie Romana Krogulskiego iJana Kotowicza w  walkę o niepodległość na terenie powiatu rzeszowskiego pod koniec 1918 i na początku 1919 r.

    Odzyskiwanie przez Polskę niepodległości było procesem stopniowym. Umówiliśmy się jako naród, że dniem, który symbolizuje odrodzenie suwerennej ojczyzny jest 11 listopada. Corocznie w tym dniu obchodzimy Narodowe Święto Niepodległości. Święto zostało uznane za państwowe na mocy ustawy z 23 kwietnia 1937r. Zniesione zostało ustawą Krajowej Rady Narodowej 22 lipca 1945 r., a przywrócone ponownie ustawa sejmową z 15 lutego 1989r.

Tadeusz Ochenduszko

    W autonomicznej Galicji w szkołach średnich uroczystościami, które weszły do kalendarza imprez szkolnych, były wieczorki Mickiewiczowskie i rocznica Konstytucji 3 Maja. W świętowaniu innych uroczystości i rocznic nie było przeszkód politycznych i prawnych. Trudno jednak było wy-gospodarować na nie czas w ciągu roku szkolnego. Godzin na realizację rozległego materiału z po-szczególnych przedmiotów nie było w nadmiarze, a placówki oświatowe miały obowiązek obcho-dzenia tzw. rocznic dworskich. W drugim dziesięcioleciu XX wieku były to: 10 września - rocznica śmierci cesarzowej Elżbiety (zm. 1898 r.), 4 października - imieniny cesarza Franciszka Józefa I, 19 listopada - dzień imienin śp. cesarzowej Elżbiety i 29 czerwca - rocznica śmierci śp. cesarza Ferdy-nanda I (zm. 1875 r.). Ponadto, co dziesięć lat 2 grudnia obchodzono piąte święto dworskie w po-staci okrągłej rocznicy panowania cesarza (1878, 1888, 1898 itd.), co pewien czas jeszcze jakąś inną uroczystość dynastyczną i jeszcze co dziesięć lat okrągłą rocznicę pontyfikatu papieża. Oprócz tego szkoły średnie obchodziły dzień swoich patronów, którymi byli św. Alojzy Gonzaga, św. Kazimierz, św. Jan Kanty lub św. Jan Nepomucen. Po dodaniu wieczorków Mickiewiczowskich obchodzonych w listopadzie lub grudniu i rocznicy ustawy rządowej z 1791 r. świętowanej 3 maja, trudno było wygospodarować czas na kolejne. Przed zbliżającą się setną rocznicą urodzin Juliusza Słowackiego w 1909 r. zaczęto organizować poświęcone mu wieczorki lub też łączyć je z wieczorkami Mickiewi-czowskimi. W okresie poprzedzającym setną rocznicę urodzin Zygmunta Krasińskiego w 1911 r. pojawiła się koncepcja, aby urządzać wieczorki Krasińskiego. Przerosło to możliwości miłośników literatury. Optymalnym rozwiązaniem okazało się przekształcenie wieczorków Mickiewiczowskich w wieczorki Trzech Wieszczów. Po śmierci Elizy Orzeszkowej (18 V 1910 r.) i Marii Konopnickiej (8 X 1910 r.) doraźnie tu i ówdzie poświęcono im uroczyste wieczornice.

Zbigniew Jakubowski
Referat wygłoszony w Dniu Patrona 1 X 2012r.

„Rozum i roztropność doprowadzi do mety. A wspaniały naród, obrzydziwszy sobie swoją bezradność i nierząd, swoje i od domowych, i od obcych oppresyje, nakłoni się do wzięcia jak najzbawienniejszej rezolucyi” – tak pisał ks. Stanisław Konarski w dziele pt. „ O skutecznym rad sposobie, albo o utrzymywaniu ordynaryjnych sejmów”.

Tadeusz Ochenduszko

Miejsca związane z walką
o niepodległość w Rzeszowie i okolicy
(Referat wygłoszony 9 XI 2012 r.
podczas szkolnych obchodów Święta Niepodległości)

dr Tadeusz Ochenduszko

Publikacje nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum zawarte w sprawozdaniach szkół znajdujących się na obszarze byłej Galicji w latach 1876-2015

Nauczyciele i wychowankowie I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie są autorami i współautorami wielu książek oraz artykułów naukowych, a także popularnonaukowych, publikowanych zarówno w kraju jak i za granicą. Jeżeli przyjrzymy się tylko jednemu aspektowi tej działalności, a mianowicie publikacjom w sprawozdaniach szkół znajdujących się na obszarze byłej Galicji, to dostrzec można bardzo dużą aktywność osób związanych z rzeszowskim gimnazjum i liceum. Dowodem niech będzie poniższy wykaz.